.jpg)
Có những món ăn, lần đầu nếm thử khiến người ta cau mày từ chối, nhưng khi đã quen rồi thì lại nhớ nhung da diết như nhớ người yêu. Lá sầu đâu là một thức quà như thế của miền Tây. Không chỉ là một loại rau, sầu đâu còn gói ghém cả một miền ký ức về gian bếp cũ, về những bữa cơm nghèo nhưng ấm tình thương bên dòng sông Hậu, sông Tiền.
Vị đắng "khổ trước sướng sau" - Triết lý trong chiếc lá nhỏ
Người lần đầu về miền Tây, thấy đĩa gỏi sầu đâu xanh ngắt dọn ra thường e ngại. Cái tên "sầu đâu" nghe thôi đã thấy buồn, chạm vào đầu lưỡi lại là một vị đắng nhân nhẫn, xộc thẳng lên sống mũi. Nhưng lạ thay, chỉ cần nhai kỹ, nuốt xong, cuống họng lại đọng lại một vị ngọt thanh tao, mát lành khó tả.
Người già ở An Giang, Kiên Giang hay bảo rằng, ăn sầu đâu cũng như đời người dân quê: "Khổ trước sướng sau". Cái vị đắng ấy làm người ta tỉnh táo, nhưng cái hậu ngọt mới là thứ níu chân người đi, làm người xa quê mỗi lần nghe gió chướng về lại thèm thuồng một bữa cơm rau đắng.
"Cây sầu đâu không biết sầu đâu Mà gieo vị đắng, để sầu cho ai..."
Gỏi sầu đâu khô cá lóc - "Cặp bài trùng" trứ danh
Nhắc đến lá sầu đâu mà không nhắc đến khô cá lóc hay khô cá sặc thì quả là một thiếu sót lớn. Đây là sự kết hợp tinh tế của ẩm thực miền Tây, nơi sự tương phản tạo nên sự cân bằng hoàn hảo.
Để có đĩa gỏi ngon, người nội trợ phải chọn những đọt non và chùm bông sầu đâu mới trổ. Cách chế biến cũng lắm công phu:
Sơ chế: Lá và bông trụng sơ qua nước sôi để giảm bớt vị đắng nhưng vẫn giữ độ giòn, hoặc có người thích ăn sống để cảm nhận trọn vẹn vị nguyên bản.
Nguyên liệu đi kèm: Khô cá lóc nướng trên than hồng, xé nhỏ tơi xốp; thêm vài lát thịt ba rọi luộc thái mỏng và dưa leo, thơm (dứa) băm nhỏ.
Linh hồn của món ăn: Chén nước mắm me. Nước mắm phải là loại nhĩ ngon, dầm với me chín, thêm ớt hiểm cay nồng và đường thốt nốt.
Khi ăn, gắp một đũa đầy đủ lá, thịt, khô, chấm ngập vào chén mắm me sền sệt. Vị đắng của lá, vị mặn mòi của khô, béo ngậy của thịt hòa quyện với chua cay mặn ngọt của nước chấm tạo nên một "bản giao hưởng" bùng nổ trong khoang miệng.
Ký ức bếp xưa và bóng dáng Ngoại
Với những đứa con miền Tây xa xứ, lá sầu đâu không chỉ là món ăn, đó là vé tàu đưa họ trở về tuổi thơ.
Ký ức hiện về là chái bếp ám khói đen nhẻm, nơi bà ngoại lưng còng ngồi nướng khô. Tiếng mỡ cá rơi xuống than xèo xèo, mùi thơm bốc lên nức mũi lấn át cả mùi bùn non ngoài bờ ao. Là những buổi trưa hè, cầm cái rổ tre đi hái đọt sầu đâu mọc hoang sau vườn, bị gai cào xước tay mà vẫn cười híp mắt vì biết chiều nay có món ngon "bắt cơm".
Thời ấy khó khăn, mâm cơm chẳng có sơn hào hải vị, chỉ có tô canh tập tàng và đĩa sầu đâu trộn khô sặc. Vậy mà tiếng cười nói rôm rả, tiếng quẹt đũa leng keng làm ấm sực cả một góc nhà lá đơn sơ.
Lá sầu đâu ngày nay: Từ món ăn dân dã đến đặc sản phố thị
Ngày nay, sầu đâu đã vượt khỏi ranh giới của những bờ rào quê để lên bàn tiệc sang trọng ở Sài Gòn, Cần Thơ. Người ta săn lùng sầu đâu như một loại "siêu thực phẩm" sạch, tốt cho sức khỏe, giúp thanh nhiệt, giải độc.
Giá sầu đâu ở thành phố có khi đắt đỏ, nhưng người ta vẫn mua. Mua không chỉ để ăn, mà để mua lại một chút hương vị quê nhà, để tìm lại chút bình yên giữa chốn phồn hoa đô hội. Dẫu vậy, ăn sầu đâu ở nhà hàng máy lạnh, sao vẫn thấy thiếu thiếu một cái gì đó. Có lẽ, thiếu mùi khói bếp, thiếu tiếng con bìm bịp kêu chiều, và thiếu bàn tay nhăn nheo gắp cho cháu từng miếng cá khô ngon nhất.
Nếu có dịp xuôi về miền Tây mùa nước nổi hay những ngày giáp Tết, bạn đừng quên thử món gỏi sầu đâu. Hãy ăn chậm rãi, để vị đắng thấm vào tim và vị ngọt lan tỏa trong ký ức. Bởi đó không chỉ là món ăn, đó là tình đất, tình người hào sảng và chân chất của vùng đất Chín Rồng.
